Άφοβα

Τα αισθήματα

Όλα που είχες

Σου τα πήραν.

Σούμεινε

Μονάχα ο φόβος.

Μη φοβάσαι.

Νοιώσε τον.

Άφοβα.

Από κάπου 

Πρέπει

Ν' αρχίσεις ξανά.

Σκέψεις με αφορμή

Μουσείο Ακρόπολης: Η Αίθουσα των Κλιτύων

Όσο οι ειδικοί μπορούν να υποβάλλουν ένα επιστημονικό άρθρο στην βάσανο της κριτικής, άλλο τόσο εμείς, οι υπόλοιποι, οι απλοί αναγνώστες, μπορούμε να εκκινούμε από αυτό κι είμαστε κιόλας κερδισμένοι, αν γέννησε μέσα μας ιδέες και συλλογισμούς. Μοιραία, ορισμένοι συλλογισμοί μας θα είναι εσφαλμένοι κι άλλοι σωστοί, μερικοί πρωτότυποι κι άλλοι κοινότυποι. Αξία ιδιαίτερη, όμως, έχει έτσι κι αλλιώς η διαδικασία της γέννησης, που δείχνει πως ήταν άξιο και το ερέθισμα, που την προκάλεσε και εκπλήρωσε έτσι μέγα μέρος της αποστολής του...

Οι σκέψεις, που ακολουθούν, οφείλονται σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο του Καθηγητή της Κλασικής Αρχαιολογίας, Δημήτρη Πλάντζου, με τίτλο " 'Il n' y a pas de hors-texte': το Μουσείο της Ακρόπολης και τα απόνερα του ιδεαλισμού". Άλλοι αρμοδιότεροι και πιο εξοπλισμένοι από μένα θα κρίνουν πόσο στατικός, αποκομμένος και, εν τέλει, κοινωνικά αδιάφορος μπορεί να είναι ο τρόπος παρουσίασης των εκθεμάτων του Μουσείου της Ακρόπολης, αλλά παρασύρομαι κι εγώ να καταγράψω τις σκόρπιες σκέψεις, που μου γεννήθηκαν από την ανάγνωση.

Το Μουσείο της Ακρόπολης, ένα ακόμα ταλαίπωρο εθνικό μας όραμα από τα πιο πρόσφατα, προκάλεσε πολύ θαυμασμό και πολλές αντιδράσεις ήδη από την σύλληψή του ώς την χωροθέτηση και την υλοποίησή του. Σε άλλο χώρο, είχα εκφράσει τις επιφυλάξεις μου για την κλίμακα και το ξένο του χαρακτήρα του, έτσι όπως χωροθετήθηκε και σχεδιάσθηκε, ενώ δεν ήταν άσχετη με την όλη μεγαλοϊδεατική προσέγγιση και η προσπάθεια να ταπεινωθούν μέχρι κατεδαφίσεως όλα τα γειτονικά κτίσματα, δίκαια και άδικα. 

Εν πάση περιπτώσει, το Μουσείο δημιουργήθηκε και αποτελεί ήδη ένα από τα σημεία αναφοράς της πόλης. Το ζήτημα είναι πλέον εάν διεκδικεί έναν ρόλο ευρύτερο, πέρα από αυτόν του τουριστικού πόλου έλξης ή του χώρου δεξιώσεων για πολυεθνικές εταιρείες και "ψαγμένους" μεγαλοαστούς, που εζήλωσαν τους ομολόγους τους της Νέας Υόρκης και θέλουν και αυτοί να δεξιώνονται τον κύκλο τους σε Μουσεία και κτίρια-τοπόσημα.

Ο παιδευτικά και κοινωνικά παρεμβατικός ρόλος ενός Μουσείου, όπως, νομίζω, υπονοεί ο Δημήτρης Πλάντζος, δεν προκύπτει ούτε από αυτή τούτη την δημιουργία του ούτε από τα εκθέματά του, όσο πολύτιμα και μοναδικά κι αν είναι αυτά. Από την άποψη αυτή, εθνικό όραμα δεν θα έπρεπε να είναι το Μουσείο, αλλά μάλλον ο ρόλος του στην εκάστοτε τρέχουσα Ελληνική πραγματικότητα, η σχέση του με αυτήν, ο διαρκής διάλογός του με τους επισκέπτες.

Μουσεία πολλαπλώς σπουδαία, όπως αυτό της Ακρόπολης, δεν μπορούν να αποτελούν μόνον μόνιμες στέγες εκθεμάτων, αλλά να είναι, κυριολεκτικά, τα σπίτια τους, χώροι, δηλαδή, με ζωή και κίνηση, χώροι εις το διηνεκές και επ' άπειρον προσαρμοζόμενοι στις ανάγκες των εγκαταβιούντων εκθεμάτων τους, αλλά και σε αυτές των κατά περίπτωση προσκεκλημένων τους, των επισκεπτών. Να ευνοούν την κίνηση και τον διάλογο, την θέαση των εκθεμάτων από γωνίες ποικίλες. Να τα φωτίζουν από πολλές απόψεις, να τα εντάσσουν, όσο είναι δυνατόν, όχι απλώς στην καθημερινότητα της εποχής τους, αλλά ακόμη και στην δική μας, από άποψη ιστορικής διαδρομής και σημασίας για τον σύγχρονο άνθρωπο.

Αντικείμενα, που θεωρούνται καθ' εαυτά, που αποκόπτονται, δηλαδή, από πλαίσια και συσχετισμούς, τείνουν να αποτελέσουν δεδομένα και ό,τι εκλαμβάνουμε ως δεδομένο μένει συνήθως στατικό και από εκεί κινδυνεύει να περιπέσει μοιραία σε παράβλεψη. Αν είναι εξαιρετικά καθοριστικός ο ρόλος των επιμελητών μιας Έκθεσης, τούτο συμβαίνει γιατί οφείλουν να βρίσκουν κάθε φορά τον τρόπο, με τον οποίο θα παράσχουν στον επισκέπτη ουσιώδεις πληροφορίες για το έκθεμα, τον δημιουργό του, την λειτουργία στην εποχή του, την πορεία του στον χρόνο, την σημασία του στο τότε και στο τώρα.  Έτσι ερεθίζουν την σκέψη και την ψυχή του επισκέπτη, ώστε να συσχετισθεί με το αντικείμενο, να το θεωρήσει κι όχι απλώς να το δει περαστικά.

Από τα έργα της διάνοιας του ανθρώπου, τα σπουδαιότερα και μακροβιότερα, τα κλασικά, δεν είναι πάντα τα απλώς "ωραιότερα", αλλά μάλλον εκείνα, που για κάποιον λόγο παραμένουν διαρκώς ζώντα, τα αενάως επανεξεταζόμενα και αναθεωρούμενα, ακόμη και τα αναπροσαρμοζόμενα, αν είναι τέτοια η φύση τους. Εκείνα, δηλαδή, που είτε από την σύλληψή τους και από τον δημιουργό τους είτε από την σύγχρονη παρουσίασή τους μπορούν να διαλέγονται μαζί μας, να μετέχουν στην ζωή και στην σκέψη μας, να μας ερεθίζουν.

Σ’ ό,τι αφορά το ζήτημα της Ελληνικότητας, το κυρίως κεφαλαιώδες μπορεί να μη είναι απλώς το ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι ολοκλήρωσαν την μία ή την άλλη θεωρητική ή καλλιτεχνική επίτευξη, αλλά μάλλον το ότι εντάξανε την επίτευξη αυτή στην καθημερινότητά τους, στην πολιτική τους ζωή, στην αισθητική τους, της προσέδωσαν, δηλαδή, και λειτουργικό χαρακτήρα. Η αρχαία Ελληνική φιλοσοφία βρήκε τον δρόμο προς την καθημερινή ζωή και την θέση της στο πολίτευμα, στην δημοκρατική λειτουργία, το καλλιτεχνικό ιδεώδες βρήκε διέξοδο και ρόλο σε χρηστικά αντικείμενα. Καίρια επισημαίνει ο συγγραφέας του άρθρου ότι τα αγάλματα, που σήμερα θαυμάζουμε για την πλαστικότητα και την ωραιότητά τους, δεν ήταν μόνον διακοσμητικά, π.χ., αλλά αποτελούσαν θεϊκή παρουσία, παρηγορητική συντροφιά -  άρα μέρος μιας καθημερινότητας υψηλής αισθητικής αξίας, που διαφοροποιούσε, τελικά, τον Έλληνα από άλλους λαούς.

Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκαλύπτει πάντα και παντού στον κόσμο ευρήματα, που μαρτυρούν το ένα ή το άλλο επίπεδο ανθρώπινων επιτευγμάτων του απώτερου παρελθόντος, αλλά αυτό, που πραγματικά δείχνει το ουσιωδώς διαφορετικό ποιοτικό επίπεδο ενός λαού, είναι οι ενσωματωμένες σε αυτά αισθητικές και ηθικές αξίες. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, όμως, είναι η τύχη και η πορεία αυτής της ενσωμάτωσης στον χρόνο, η εξέλιξή τους στην ιστορική διαδρομή, η ανάδειξη της συμμετοχής σημαινόντων και σημαινομένων στην εκάστοτε τρέχουσα χρονική στιγμή και στην προπαρασκευή για την μελλοντική προοπτική. Από την άποψη αυτή, η κατασκευή των πρώτων Ελληνικών Χριστιανικών ναών σε χώρους αρχαιοελληνικών ναών ή σε χώρους γειτνιάζοντες δεν τιμά απλώς καθαγιασμένα από την λατρεία χώματα, αλλά αποτελεί αποδοχή του παρελθόντος, πνευματική στάση ιστορικής συνοχής και συνέχειας, προβολής στον μέλλοντα χρόνο.

Τέτοια μοιάζει να είναι η πρόκληση για την Μουσειακή πολιτική και πρακτική στην χώρα μας - ειδικά σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή αναζητήσεων και προβληματισμών περί την Ελληνική ταυτότητα και το μέλλον της σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον συχνά αφιλόξενο ή και «εχθρικό» έναντι των αξιών εκείνων, που έχει κατοχυρώσει στο όνομά του ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος.

Η εξιδανίκευση και προβολή των μοναδικών στοιχείων της Ελληνικής ταυτότητας από την «μυθική» γενιά του ’30 ως αντίβαρο σε αλλοδαπές επιρροές και ως συνειδητή προσπάθεια εθνικής αυτογνωσίας μπορεί να ανακόπηκε από την προέλαση του «lifestyle» ως οικουμενικής αξίας μετά το ’70, αλλά καθίσταται πάλι επίκαιρο ζήτημα, ακόμη και εθνικό ζητούμενο, με τις δέουσες εξισορροπήσεις και αποκαθάρσεις από μυθολογήματα. Γι’ αυτό και  αποκτά ιδιάζουσα σημασία το πού και πώς εντάσσουμε σήμερα την αρχαία και νεώτερη κληρονομιά μας, πώς την μεταχειριζόμαστε, ποιόν συμβολισμό της αποδίδουμε.

Με δυό λόγια, η Ακρόπολη είναι και πιθανότατα θα συνεχίσει να είναι πάντα εκεί, όπου ήταν για χιλιάδες χρόνια και διατηρεί την αξία της έτσι κι αλλιώς, χωρίς να την εξαρτά από μας.

Η δική μας, όμως, αξία εξαρτάται από τι κάνουμε εμείς την Ακρόπολη:

Μας αρκεί το ότι βρίσκεται απλώς εκεί, από πάνω μας, και το ξέρουμε, έστω κι αν δεν την επισκεπτόμαστε ποτέ;

Μας φτάνει και μας εξυπηρετεί να την πουλάμε σε αναπαραστάσεις;

Ή μήπως το πιο σπουδαίο, που έγινε με την Ακρόπολη και για την Ακρόπολη τα τελευταία χρόνια ήταν το ότι ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας δεν διάλεξαν άλλη Γερμανική σημαία για να κατεβάσουν, αλλά αυτήν, που κυμάτιζε ακριβώς εκεί; 

Οπότε η μνεία του κατορθώματος θάπρεπε νάχει κι αυτή την θέση της στο Μουσείο της Ακρόπολης… 

Οπότε θέση στο Μουσείο θα μπορούσε να έχει και η ιστορική πρόσοψη του σπιτιού με τις Καρυάτιδες επί της οδού Αγίων Ασωμάτων κι από κοντά η μαγευτική απόδοσή τους, κατά Γιάννη Τσαρούχη...

  ... αλλά και το σχόλιο του Henri Cartier - Bresson...

 … και κάποια ιστορικά ακροκέραμα με κεφαλή Καρυάτιδας νάναι κάπου εκεί κοντά κι αυτά…  

Γιατί όχι;    

Η Ύβρις...

Ο κόσμος είναι απλός...

Κι ο άνθρωπος γυμνός...

Γυμνός έρχεται, γυμνός αποχωρεί.

Κι ο καιρός, μετά τις πυρηνικές διαστάσεις του σεισμού της Ιαπωνίας, κατάλληλος - ξανά! - για να το θυμηθούμε αυτό. Και για να γίνει κάτι τούτη την φορά.

Ο πλανήτης κι οι άνθρωποι πάνω του έζησαν, επιβίωσαν, χιλιάδες χρόνια με τους υπάρχοντες φυσικούς πόρους, που, χάρις στην θαυμαστή οικονομία της Φύσης, μπορούν να ανανεώνονται όσο κι όπως χρειάζεται σε κύκλο αέναο κι αιώνιο. Οι φυσικοί αυτοί πόροι αρκούν για όλους, όπως για όλους, σ' όλον τον πλανήτη, δίχως εξαιρέσεις κι αποκλεισμούς, αρκεί ακόμα κι ο υλικός πλούτος - αν, εννοείται, δεν παρείσφρυε η απάνθρωπη μανία της υπερσυγκέντρωσης του πλούτου αυτού στα χέρια των ολίγων. Ολίγων Κρατών και ολίγων ατόμων, αντίστοιχα.

Η μανία αυτή της υπερσυγκέντρωσης, που χαριτωμένα ονοματίζεται "ανάπτυξη" για νάχει πίσω από πού να κρυφτεί, οδηγεί την Φύση, τον πλανήτη, τον άνθρωπο, σε τελική ανάλυση, στα όριά του κι έξω, πολύ πέρα, απ' αυτά... κι απολήγει συχνά σ' αυτό, που οι αρχαίοι ονόμαζαν "Ύβρι" και που συνεπαγόταν την "Νέμεσι".

Πριν από 40-50 χρόνια χρειαζόμασταν 30 μέρες για να φτάσουμε στην Αμερική, ενώ τώρα αρκούν 9-10 ώρες. Κι όμως δεν είμαστε ικανοποιημένοι, επιζητούμε να σπάσουμε το φράγμα του ήχου, να ταξιδεύουμε με ταχύτητες υπερηχητικές, να φτάνουμε σε 3-4 ώρες. Κι ακόμα δεν μας αρκεί να πετάμε απλώς, αλλά θέλουμε και αεροπλάνα διώροφα και τριώροφα, αεροπλάνα με μπαρ και κρεβατοκάμαρες.

Δεν αρκούν τα tankers, αλλά θέλουμε super tankers, που, αν ατυχήσουν, είναι τέτοια η έκταση της μόλυνσης, ώστε να είναι δύσκολη ή και αδύνατη η αντιμετώπισή της.

Δεν αρκούν για αναψυχή τα "απλά" κρουαζιερόπλοια, αλλά ναυπηγούνται κρουαζιερόπλοια με μήκος, ύψος και όψη ίσα με ένα οικοδομικό τετράγωνο της Κυψέλης, που σε περίπτωση ανάγκης δύσκολα εκκενώνονται εγκαίρως.

Άπειρα τα παραδείγματα κι οι αναλογίες των υπερβολών, που απαντούν σε φτιαχτές ανάγκες! 

Όλη αυτή η ανάπτυξη, όμως - η υπερανάπτυξη, καλύτερα - και οι οικονομίες (τερατώδους) κλίμακος απαιτούν όλο και περισσότερους φυσικούς πόρους, πέρα από τις δυνατότητες της οικονομίας της Φύσης και της διαδικασίες ανανέωσής τους, πέρα ακόμη κι από την Φύση καθ' εαυτήν, πέρα, κυρίως, από την δυνατότητα του ανθρώπου να διαχειρισθεί τις συνέπειες της υπερκατανάλωσης των φυσικών πόρων ή των ατυχημάτων. 

Σε μια χώρα, που με νωπές ακόμα τις μνήμες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, η πριν από 40 χρόνια κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στην Φουκισίμα μου φέρνει πιο πολύ σε Ύβρι κι όχι τόσο σε αναγκαία ανταπόκριση σε πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες. Κι αν η Νέμεσις χτυπάει τώρα τους δυστυχείς Ιάπωνες, τα μαθήματα από την καταστροφή αυτή μπορούν και πρέπει να αφορούν όλους εμάς τους υπόλοιπους...

                            

Δυό φίλοι, δυό νέοι, δύο παιδιά...

Δυό μέρες μετά, την ιστορία την ξέρουμε πια όλοι: δυο νέα παιδιά, Αστυνομικοί, που, ανυποψίαστοι και πιθανόν απαράσκευοι, καταδίωκαν κοινούς ληστές, δολοφονήθκαν εν ψυχρώ...
Θλίψη άφατη για τις οικογένειες... για τους ίδιους, πρώτα-πρώτα... για την αδόκητη ακύρωση όσων είχαν ζήσει μέχρι την μοιραία ώρα, αλλά και την ακύρωση όσων είχαν ακόμη μπροστά τους, όσων θα μπορούσαν να έχουν ζήσει, όσων ακόμα τους χρώσταγε η ζωή... 

Ένας άνθρωπος, που σκοτώνεται άδικα και πάει, χάνεται, είναι πρωτίστως άνθρωπος. Κι ένα παιδί, ένα τόσο νέο παιδί, εκεί γύρω στα 22-23,  δεν είναι παρά τούτο: ένα παιδί, που η ζωή ακόμα του χρωστάει. Ό,τι ρούχα κι αν φοράει, όποια κι αν είναι η δουλειά του, ό,τι χρώμα και νάχει η στολή του...
Τα παιδιά αυτά φορούσαν στολή ίδια με αυτήν, που φορούσε ο Αστυνομικός, που εφόρμησε απρόκλητα στην Πλατεία Συντάγματος το μεσημέρι της 23/2/2011 και παρέσυρε με την μοτοσυκλέτα του έναν διαδηλωτή. Οδηγούσαν ίδια ή σχεδόν ίδια μηχανή με τον άλλο Αστυνομικό, που ακολουθούσε, και παρ' ολίγον να γίνει παρανάλωμα του πυρός, μετά την "μολότωφ", που δέχθηκε στο κεφάλι του. Και, όπως είδα, γιατί έτυχε να περνώ από εκεί, οι Αστυνομικές δυνάμεις, που ζώσανε εκ των υστέρων την περιοχή του Ρέντη, ήταν όμοια ντυμένες και εξοπλισμένες με αυτές, που επόπτευαν την συγκέντρωση της περασμένης Πέμπτης και εκτόξευαν δακρυγόνα.
Καμμιά διαφορά - ίσως, μάλιστα, μερικοί νάταν κι εκεί κι εδώ!
Και το βέβαιο είναι ότι εκτελούσαν διαταγές σε όλες τις περιπτώσεις, το καθήκον τους έκαναν και διάκριση δεν κάνω. Δεν έχω πρόβλημα με τους Αστυνομικούς και δεν τους διαχωρίζω. Το πρόβλημα βρίσκεται περισσότερο στις διαταγές, στο ποιές είναι κάθε φορά, ποιός τις δίνει, με ποιά κριτήρια και γιατί. 
Αναζητώντας την φωτογραφική λεπτομέρεια, που με το ελάχιστο θα προδώσει το σπουδαίο και το μείζον, έχω βρεθεί αρκετές φορές πολύ κοντά σε τέτοια παιδιά, τον τελευταίο καιρό, με αφορμή πότε τα επεισόδια του Δεκεμβρίου του 2008, πότε τις διαδηλώσεις και τις συγκεντρώσεις της τρέχουσας, τραγικής για τον τόπο, συγκυρίας.

Κι ανάμεσα στα πολλά, έχω δει βλέμματα, χειρονομίες, γλώσσα σωμάτων, νέων σωμάτων, σωμάτων αμήχανων και σωμάτων απορημένων, σωμάτων άγουρων, που δεν ξέρουν με ποιούς να πάνε και ποιούς να αφήσουν, που δέχονται την πέτρα του κουκουλοφόρου ή το νεράντζι, που αποκρούουν με την διαφανή ασπίδα τους τα σκουπίδια, που τους πετάνε, που υφίστανται πάνω απ' το κεφάλι τους  τον καθένα μας να λέει το μακρύ και το κοντό του, για την κάθε Κυβέρνηση, το Μνημόνιο, την Λέσχη Μπίλντερμπεργκ, για πολλά και για διάφορα και για όλα, κάποια παρανοϊκά κάποια λογικά, που ακούν πως είν' αυτοί οι ίδιοι γουρούνια, δολοφόνοι... ακούν κι ακούν κι ακούν τόσο πολλά κι όσο πιο πολλά ακούν τόσο λιγότερα καταλαβαίνουν... δεν τους δίδαξαν δα στην Σχολή ούτε Πολιτικές ούτε Οικονομικές Επιστήμες, δεν τους έμαθαν τα παιχνίδια και τα καμώματα των μεγάλων του κόσμου αυτού,  τα colpi grossi των Αγορών  - τ' είν' τούτο πάλι; - δεν μπορούν τίποτε απ' όσα ακούνε να το συγκρατήσουν, να το μεταφέρουν στην μάνα τους το μεσημέρι στο τραπέζι ή στο κορίτσι τους το βράδυ, όταν θα τους ρωτήσουν "τι έγινε σήμερα στην δουλειά;" ή "πώς πήγε;"... ακαταλαβίστικα πράγματα.... ποιός ξέρει, ίσως νάναι για τους άλλους ή για μεγαλύτερους... ακαταλαβίστικα... Όλα; Ακαταλαβίστικα όλα; Ε, ναι, όλα!.. Ή μάλλον σχεδόν... Γιατί είναι κι εκείνο το άλλο, αυτό, που ακούνε συχνά, πολύ συχνά, πότε από κάνα πιτσιρικά στην ηλικία τους πότε από καμμιά κοπελιά, που μπορεί να τους κάνει και τα γλυκά μάτια - έχει πέραση η στολή, βλέπεις! - πότε από κάποιον στην ηλικία του πατέρα τους ή της μάνας τους... πως, να, δεν θάπρεπε νάναι μ' "αυτούς" εκεί, θάπρεπε νάναι κάτω κι απέναντι, θάπρεπε νάναι από τούτη την πλευρά, την δική μας, των συγκεντρωμένων, των διαδηλωτών, των αδικημένων, ίδια λεφτά μ' εμάς παίρνουν, πικρά λεφτά, λίγα λεφτά, πώς το λένε, να δεις, 592 ευρώ, 700 ευρώ, μια γενιά όλοι, μα όλοι, νέοι και γέροι μια γενιά, ίδιος μισθός, ίδιος ιδρώτας άγονος, πίκρα ίδια, μια γενιά, μια οικογένεια, ίδια παιδιά κι από δω κι από κει... δικά μας παιδιά... Α, ναι, αυτό το καταλαβαίνουν, αυτό το "δικά μας παιδιά" το καταλαβαίνουν σίγουρα... πίσω από το κράνος κι έξω από την Βουλή, πίσω από την ασπίδα και στα στενά του Ρέντη,  το καταλαβαίνουν καλύτερα, ίδιο παντού αυτό, ένα νόημα έχει... παιδιά... δικά μας παιδιά... 
Το καταλαβαίνουμε κι εμείς καλύτερα τώρα...