Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΛΕΦΑΝΤΑΣ - στο Vault

Σε καιρούς πολλά, πάρα πολλά χρόνια, πριν από την πολιτική ορθότητα οι άνθρωποι με θεαματικές δυσμορφίες και αναπηρίες γίνονταν ελεύθερα και ανενδοίαστα αντικείμενο χλευασμού. Γίνονταν, όμως, πολύ συχνά και αντικείμενο εκμετάλλευσης, στον βαθμό που η όψη τους μπορούσε να αποτελέσει λαϊκό θέαμα στο τσίρκο ή στα λεγόμενα Freak Shows.
Τέτοια ήταν και η περίπτωση του εξαιρετικά δύσμορφου "Aνθρώπου Ελέφαντα", κατά κόσμον Joseph "John" Merrick (1862-1890), που έζησε όπως έζησε στα τέλη του 19ου αιώνα στην Αγγλία. Ένας άνθρωπος-θέαμα, άνθρωπος-αντικείμενο επιστημονικής παρατήρησης, άνθρωπος-θεατρικό έργο στις μέρες μας.

Ο Merrick, προερχόμενος από ένα άθλιο και πάμπτωχο οικογενειακό περιβάλλον, μη μπορώντας να βρει άλλη δουλειά, εκτίθεται σε Freak Shows, για να επιβιώσει. Προσελκύει το ενδιαφέρον ενός ιατρού, που τον εισάγει στο Νοσοκομείο, όπου εργάζεται ο ίδιος, για να μελετήσει επιστημονικά την περίπτωσή του, να τον περιθάλψει, αλλά και να τον επιδείξει στην καλή και στην καθώς πρέπει κοινωνία πλέον, που εκπροσωπείται από μιαν . Σε κάποιο βαθμό, η εκμετάλλευση του Merrick συνεχίζεται με άλλη μορφή, υπό έναν επιστημονικό μανδύα, αλλά πάντα με απώτερα και θολά προσωπικά κίνητρα. Παράλληλα, έρχεται και η Εκκλησία να διεκδικήσει το δικό της μερτικό στην ιστορία και στην ζωή του δύσμοιρου Merrick.   
To έργο του Bernard Pomerance (1940-2017), με πρωτότυπο τίτλο "The Elephant Man", παρουσιάζει εξαιρετικές ηθικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις, που διατηρούνται επίκαιρες 42 χρόνια μετά την συγγραφή και το πρώτο του ανέβασμα, το 1977.

Διακρίνοντας, προφανώς, αυτή την διαρκή επικαιρότητα του έργου, ο δοκιμασμένος Κοραής Δαμάτης επέλεξε να το ανεβάσει φέτος στο Vault, στο ζωτικό αυτό κύτταρο πολιτισμού του Βοτανικού. Και διόλου τυχαία οι δύο κύριοι ρόλοι αναλήφθηκαν από τους διακεκριμένους θεατρανθρώπους, τον Δημήτρη Καρατζιά και τον Περικλή Μοσχολιδάκη.
Η θεατρική παραγωγή δείχνει ακριβή, αλλά ακόμη περισσότερο δείχνει ακριβής. Με ιδιαίτερη προσοχή στα κοστούμια και στα σκηνικά, στον σχεδιασμό, στις λεπτομέρειες και στα υλικά τους, ζωντανεύει το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και οι εξωτερικές κοινωνικές αντιθέσεις ανάμεσα στην κοινωνική και επιστημονική ελίτ και στους άθλιους των λαϊκών και των luben στρωμάτων, που σκαρφίζονταν κάθε τι για να επιβιώσουν.
Οι χρωματικοί τόνοι είναι αποκλειστικά γήινοι - που αναγκαστικά ψυχραίνουν λίγο από άποψη φωτισμών στις σκηνές του Νοσοκομείου - υπογραμμίζοντας έτσι ότι η ιστορία δεν έχει τίποτε το μη ρεαλιστικό, τίποτε το φανταστικό, τίποτε το φαντασμαγορικό. Το δράμα του Merrick εξελίσσεται σε πραγματικό περιβάλλον, με πραγματικούς ανθρώπους, σε πραγματικό χρόνο. Ο Merrick, ο "μάνατζέρ" του στα Freak Shows, ο γιατρός, που τον αναλαμβάνει, η αισθησιακή ηθοποιός, που τον περιεργάζεται και τον προκαλεί και όλοι οι υπόλοιποι χαρακτήρες δεν είναι πλάσματα φαντασίας - ζουν, υπάρχουν, κινούνται σε έναν πραγματικό κόσμο. Που όχι μόνο δεν είναι μακρινός, αλλά μπορεί και να μην είναι τόσο παρωχημένος, τελικά!
Στο ανέβασμα του Κοραή Δαμάτη, που έχει επίσης επιμεληθεί τα εξαιρετικά κοστούμια και τους λειτουργικούς φωτισμούς, όλοι οι χαρακτήρες φορούν περίτεχνες μάσκες σ' όλη την διάρκεια του έργου. Μάσκες αποκαλυπτικές του χαρακτήρα ή του επαγγέλματός τους. Φυσικά αναγκαία η μάσκα για τον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα, αλλά η επιλογή έχει την σημασία της και τον συμβολισμό της και για όλους τους υπόλοιπους χαρακτήρες του έργου. Οι μάσκες, παραπέμποντας σε κοινωνικά και επαγγελματικά προσωπεία, δείχνουν λιγότερο ή περισσότερο αυτό, που παριστάνουμε ότι είμαστε. Άλλοτε με επιτυχία, άλλοτε χωρίς - αλλά πάντα τις φοράμε. Στην περίπτωσή μας, μόνον ο Merrick την έχει πραγματικά ανάγκη, για να μην απωθεί τον κόσμο - ουσιαστικά, όμως, η δική του μάσκα δεν είναι μάσκα, που κρύβει το πρόσωπο. Αποδίδει σχηματικά το ογκώδες, παραμορφωμένο, κεφάλι του.
Παρ' όλ' αυτά, οι άνθρωποι του περίγυρού του είναι εκείνοι, που ποτέ δεν βγάζουν την μάσκα τους, αν και δεν έχουν καμμιά δυσμορφία να κρύψουν... Ή έχουν;

Η παράσταση στο Vault, πέρα από τις αρετές της παραγωγής, που προαναφέρθηκαν, αποτελεί έναν άθλο, πρωτίστως για τον πρωταγωνιστή, Δημήτρη Καρατζιά, που υποκρίνεται τον Merrick μ' όλες τις δύσκολες σωματικές συνθήκες του. Συνθήκες, που δύσκολα κρύβονται κάτω από την μεταλλική κατασκευή, την οποία φέρει ως αντιπροσωπευτική των δυσμορφιών χεριού και προσώπου. Στην περίπτωση του Καρατζιά/Merrick δεν μπορούμε να μιλάμε για υπόκριση και μίμηση, αλλά για ξεκάθαρη αφομοίωση. Ο Καρατζιάς έχει μελετήσει και αφομοιώσει τον τρόπο βάδισης του κουτσού, τις δυσκολίες του να έχεις λειτουργικό μόνο το αριστερό χέρι και ακόμη - ίσως το πιο δύσκολο - την άρθρωση και τον τρόπο ομιλίας των ανθρώπων με πρόβλημα στους μυς του προσώπου. Ο Καρατζιάς γυαλίζει από τον ιδρώτα της ψυχικής έντασης, της φυσικής προσπάθειας, οι φλέβες του λαιμού φουσκώνουν, πάλλονται, το σώμα βιώνει την δική του συνολική, μυϊκή, ένταση.
Η σωματική φθορά γίνεται πια και ψυχική. Γιατί, ναι, οι σωματικές αναπηρίες και δυσμορφίες επηρεάζουν και συνδιαμορφώνουν τον ψυχισμό, το σώμα με την ψυχή ενώνονται με μια λεπτή αργυρή κλωστή και πάνω σ' αυτή την κλωστή ισορροπεί θαυμαστά η υποκριτική του Καρατζιά! Ο Merrick του πολύ σωστά δεν είναι ένας βασανισμένος, που ζητά συμπόνια, ένα έρμαιο της κακής του μοίρας, που προκαλεί κατάθλιψη. Βρίσκει δύναμη και παλεύει. Διεκδικεί και προσμένει περισσότερη ζωή, συμμετοχή στην ζωή.  Το λέει, άλλωστε, ξεκάθαρα: "Θαρρώ πως το κεφάλι μου είναι τόσο μεγάλο, γιατί είναι γεμάτο όνειρα!"
Στον αντίποδα, απέναντι στον Merrick, βρίσκεται o γιατρός του, ο Dr. Treves, τον οποίο υποδύεται ο Περικλής Μοσχολιδάκης. Για τον ρόλο έχει σοφά υιοθετήσει μιαν ήρεμη, ψύχραιμη, σχεδόν αποστασιοποιημένη εκφορά λόγου. Άρθρωση καθαρή με τις λέξεις να βγαίνουν από το στόμα του γιατρού στρογγυλές, λείες. Συναισθηματικά αφόρτιστες, ακόμη κι αν περιγράφουν τις χειρότερες καταστάσεις, τις πιο ανίατες περιπτώσεις. Μονάχα οι γιατροί ξέρουν να εκφέρουν τέτοιο λόγο. Οι γιατροί κι ο Μοσχολιδάκης! Ως Dr. Treves, μαζεύει από τους δρόμους και τα τσίρκα τον δυστυχή Merrick, αλλά η περίπτωση είναι πρωτοφανής. Τι ακριβώς θα κάνει, πώς θα τον χειρισθεί; Επιστημονικό αντικείμενο και ταυτόχρονα άνθρωπος ο Merrick, με σκέψη και αισθήματα, με ψυχή και σώμα, με ανάγκες βιολογικές και συναισθηματικές - η εξισορρόπηση ανάμεσα στις διαφορετικές αντιμετωπίσεις είναι μια καθημερινή  πρόκληση για τον γιατρό και ο Μοσχολιδάκης, καθοδηγημένος καίρια από την σκηνοθεσία του Κοραή Δαμάτη, μας παραδίδει έναν Dr. Treves, που, όσο κοντά κι αν νοιώθει για τον ασθενή του, επιδεικνύει πάντα την δέουσα αυτοκυριαρχία. Γιατρός ώς το μεδούλι!

Σπουδαία για την παράσταση και η εμφάνιση της χαρακτηριστικά καλλίγραμμης και ιδιαίτερα αισθησιακής Κυρίας Kendall, την οποία υποδύεται με φυσική άνεση η Μαρία Καβουκίδη. Η Κυρία Kendall είναι ηθοποιός και εκπροσωπεί στο πλαίσιο του έργου την καλή και φιλάνθρωπη κοινωνία, που δείχνει ενδιαφέρον για τον Merrick. Είναι ειλικρινής, άραγε; Ίσως... Με τους ηθοποιούς ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις! Και η Καβουκίδη/Kendall προβάρει τα λόγια της, τις κινήσεις και τις χειρονομίες της, ώστε να λάβει την επιθυμητή ανταπόκριση. Είναι γλυκειά, είναι επιθυμητή, είναι ερωτική, προκλητική. Αλλά είναι και μελετημένη, φιλοσοφημένη, με αυτοπεποίθηση. Έχει φροντίσει, μάλιστα, να πληροφορηθεί και τα της ανατομίας του ασθενούς. Αναστατώνει, τελικά, τον Merrick εγκεφαλικά και σωματικά, αλλά συγχύζει και τον γιατρό - όσο γίνεται, δηλαδή, να συγχυσθεί ο Dr. Treves. Ώς πού θα έφτανε, άραγε, αν την άφηνε ελεύθερη ο γιατρός; Και τι επίπτωση θα είχε στον ασθενή μια αισθησιακή κλιμάκωση; Δεν θα το μάθουμε ποτέ, αλλά, όπως και τον Merrick έτσι κι εμάς  θα μας στοιχειώνει για καιρό η εικόνα της Μαρίας Καβουκίδη! 

Οι δεύτεροι ρόλοι, εξαιρετικά δουλεμένοι και αυτοί, υποστηρίζουν αποτελεσματικά τους πρωταγωνιστές και την πλοκή. Χαρακτηριστικές φιγούρες ο Επίσκοπος, που πουλάει απόλυτη πίστη στον Θεό, και ο αμφιλεγόμενος διευθυντής του Νοσοκομείου. Αξέχαστες οι εμφανίσεις του πονηρού "μάνατζερ" Ρος και των παρατρεχάμενών του, που καλούν τον κόσμο να συρρεύσει στο Freak Show. Κινούνται με ακρίβεια, άνεση και εντυπωσιακή ευλυγισία  στην σκηνή και διαλαλούν στην αγορά το "εμπόρευμά" τους στεντορεία τη φωνή, όπως θάκαναν οι κράχτες του παλιού καιρού.
Η μουσική του Μάνου Αντωνιάδη επιβεβαιώνει για μιαν ακόμη φορά το θεατρικό ένστικτο του δημιουργού. Πάντα πρωτότυπη, υποβλητική και ατμοσφαιρική παίζει τον δικό της διακριτό μα και διακριτικό ρόλο από τα παρασκήνια. Η πάγια συνεργασία του με το VAULT αποτελεί ευτύχημα και εγγύηση για τις θεατρικές παραγωγές του.

Κάθε χρόνο, το VAULT κάνει κάποιες επιλογές, που δεν είναι ούτε εύκολες ούτε προφανείς. Έργα περίπλοκα και απαιτητικά, παραστάσεις, που δεν υπακούουν σε εμπορικά κριτήρια, ανεβάσματα - πρόκληση. Και κάθε χρόνο καταφέρνει όχι μόνο να τις φέρει σε αίσιο πέρας αλλά και να κερδίσει το θεατρόφιλο κοινό.
Ο φετινός "Άνθρωπος - Ελέφαντας" είναι μια τέτοια επιλογή. Μην την προσπεράσετε!

Vault
Μελενίκου 26, Βοτανικός
Τηλ.: 213 035 6472

Κάθε Παρασκευή & Σάββατο, στις 9 μ.μ.
Κάθε Κυριακή, στις 6:15