Παρασκευή 12 Αυγούστου 2011

Ανήκω σε μια χώρα μικρή...






"Ἀνήκω σὲ µία χώρα µικρή...
Ἕνα πέτρινο ἀκρωτήρι στὴ  Μεσόγειο, ποὺ  δὲν ἔχει ἄλλο ἀγαθὸ παρὰ  τὸν ἀγώνα τοῦ  λαοῦ,  τὴ θάλασσα καὶ  τὸ  φῶς τοῦ  ἥλιου.
Εἶναι µικρὸς ὁ τόπος µας, ἀλλὰ ἡ παράδοσή του εἶναι τεράστια καὶ τὸ πράγµα ποὺ τὴ χαρακτηρίζει εἶναι ὅτι µᾶς παραδόθηκε χωρὶς διακοπή.
Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν ἔπαψε ποτὲ της νὰ µιλιέται. Δέχτηκε τὶς ἀλλοιώσεις ποὺ δέχεται καθετὶ ζωντανό, ἀλλὰ δὲν παρουσιάζει κανένα χάσµα.
Ἄλλο χαρακτηριστικὸ αὐτῆς τῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀγάπη της γιὰ τὴν ἀνθρωπιά, κανόνας της εἶναι ἡ δικαιοσύνη.
Στὴν ἀρχαία τραγωδία, τὴν ὀργανωµένη µὲ τόση ἀκρίβεια, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ξεπερνᾶ τὸ µέτρο, πρέπει νὰ  τιµωρηθεῖ  ἀπὸ  τὶς  Ἐρινύες.
Ὅσο γιὰ µένα, συγκινοῦµαι, παρατηρώντας πὼς ἡ συνείδηση τῆς δικαιοσύνης εἶχε τόσο πολὺ διαποτίσει τὴν ἑλληνικὴ ψυχή, ὥστε νὰ γίνει κανόνας τοῦ φυσικοῦ κόσµου.
Καὶ  ἕνας ἀπὸ τοὺς διδασκάλους µου, τῶν ἀρχῶν τοῦ περασµένου αἰώνα, γράφει: «… θὰ χαθοῦµε γιατί ἀδικήσαµε …».
Αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος ἦταν ἀγράµµατος. Εἶχε µάθει νὰ γράφει στὰ τριάντα πέντε χρόνια τῆς ἡλικίας του.  Ἀλλὰ στὴν Ἑλλάδα τῶν ἡµερῶν µας, ἡ προφορικὴ παράδοση πηγαίνει µακριὰ στὰ περασµένα ὅσο καὶ ἡ γραπτή. Τὸ ἴδιο καὶ  ἡ ποίηση.
Εἶναι γιὰ µένα σηµαντικὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Σουηδία θέλησε νὰ τιµήσει καὶ τούτη τὴν ποίηση καὶ ὅλη τὴν ποίηση γενικά, ἀκόµη καὶ ὅταν ἀναβρύζει ἀνάµεσα σ’ ἕνα λαὸ περιορισµένο. 
Γιατί πιστεύω πὼς τοῦτος ὁ σύγχρονος κόσµος, ὅπου ζοῦµε, ὁ τυρρανισµένος ἀπὸ τὸ φόβο καὶ τὴν ἀνησυχία, τὴ χρειάζεται τὴν ποίηση. Ἡ ποίηση ἔχει τὶς ρίζες της στὴν ἀνθρώπινη ἀνάσα – καὶ τί θὰ γινόµασταν ἂν ἡ  πνοή µας λιγόστευε;
Εἶναι µία πράξη ἐµπιστοσύνης – κι ἕνας Θεὸς τὸ ξέρει ἂν τὰ δεινά µας δὲν τὰ χρωστᾶµε στὴ στέρηση ἐµπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τὸν περασµένο χρόνο γύρω ἀπὸ τοῦτο τὸ τραπέζι, τὴν πολὺ µεγάλη διαφορὰ ἀνάµεσα στὶς ἀνακαλύψεις τῆς σύγχρονης ἐπιστήµης καὶ στὴ λογοτεχνία. Παρατήρησαν πὼς ἀνάµεσα σ’ ἕνα ἀρχαῖο ἑλληνικὸ δράµα καὶ ἕνα σηµερινό, ἡ διαφορὰ εἶναι λίγη. Ναί, ἡ συµπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου δὲ µοιάζει νὰ ἔχει ἀλλάξει βασικά. Καὶ πρέπει νὰ προσθέσω πὼς νιώθει πάντα τὴν ἀνάγκη ν’ ἀκούσει τούτη τὴν ἀνθρώπινη φωνὴ  ποὺ ὀνοµάζουµε ποίηση.  Αὐτὴ  ἡ φωνὴ ποὺ κινδυνεύει νὰ σβήσει κάθε στιγµὴ ἀπὸ στέρηση ἀγάπης καὶ ὁλοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγηµένη, ξέρει ποὺ νὰ ’βρει καταφύγιο, ἀπαρνηµένη, ἔχει τὸ ἔνστικτο νὰ  πάει νὰ  ριζώσει στοὺς πιὸ ἀπροσδόκητους τόπους. Γι’ αὐτὴ  δὲν ὑπάρχουν µεγάλα καὶ µικρὰ µέρη τοῦ κόσµου. Τὸ βασίλειό της εἶναι στὶς καρδιὲς ὅλων τῶν ἀνθρώπων τῆς γῆς. Ἔχει τὴ χάρη ν’ ἀποφεύγει πάντα τὴ συνήθεια, αὐτὴ  τὴ  βιοµηχανία.
Χρωστῶ τὴν εὐγνωµοσύνη µου στὴ Σουηδικὴ Ἀκαδηµία, ποὺ ἔνιωσε αὐτὰ τὰ πράγµατα, ποὺ ἔνιωσε πὼς οἱ γλῶσσες, οἱ λεγόµενες περιορισµένης χρήσης, δὲν πρέπει νὰ καταντοῦν φράχτες, ὅπου πνίγεται ὁ παλµὸς τῆς ἀνθρώπινης καρδιᾶς, ποὺ ἔγινε ἕνας Ἄρειος Πάγος ἱκανός νὰ κρίνει µὲ ἀλήθεια ἐπίσηµη τὴν ἄδικη µοίρα τῆς ζωῆς, γιὰ νὰ θυµηθῶ τὸν Σέλλεϋ, τὸν ἐµπνευστή, καθώς µᾶς λένε, τοῦ Ἀλφρέδου Νοµπέλ, αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ µπόρεσε νὰ ἐξαγοράσει τὴν ἀναπόφευκτη βία µὲ  τὴ µεγαλωσύνη τῆς καρδιᾶς του.
Σ’ αὐτὸ τὸν κόσµο, ποὺ ὁλοένα στενεύει, ὁ καθένας µας χρειάζεται ὅλους τούς ἄλλους. Πρέπει ν’ ἀναζητήσουµε τὸν ἄνθρωπο, ὅπου καὶ  νὰ  βρίσκεται.
Ὅταν στὸ δρόµο τῆς Θήβας, ὁ Οἰδίπους συνάντησε τὴ Σφίγγα, κι αὐτὴ τοῦ ἔθεσε τὸ αἴνιγµά της, ἡ ἀπόκρισή του ἦταν: ὁ ἄνθρωπος. Τούτη ἡ ἁπλὴ λέξη χάλασε τὸ τέρας. Ἔχουµε πολλὰ τέρατα νὰ καταστρέψουµε.  Ἂς συλλογιστοῦµε τὴν ἀπόκριση τοῦ Οἰδίποδα..."

Τούτες τις μέρες τις άχαρες, άχαρες για την χώρα και τον κόσμο όλο... τούτες τις μέρες, που η ντροπή περισσεύει για τον κόσμο, που φτιάξαμε, έπειτα από τόσους αιώνες συνεχούς εσωτερικής εξέλιξης και τεχνολογικής ανάπτυξης ... τούτες τις μέρες, που η ίδια μας η κοινή πατρίδα καταδικάζει μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας στο περιθώριο, ακολουθώντας λογικές ξένες προς την υπόστασή της και τον ρόλο που  έπαιξε στην ανθρώπινη ιστορία, ας θυμηθούμε την ομιλία του Γιώργου Σεφέρη στην τελετή παραλαβής του Βραβείου Νομπέλ για την Λογοτεχνία. 
Ήταν 11 Δεκεμβρίου του 1963 και είναι σαν να εκφωνήθηκε χθες. 
Γιατί είναι τέτοιος ο λόγος των μεγάλων ποιητών,  που δεν γερνάει
Δεν ρυτιδιάζει ούτε η γλώσσα τους ούτε τα νοήματά της με τον χρόνο
Ισχύει ο λόγος τους με έναν τρόπο δικό του, μοναδικό - όχι, δηλαδή, επειδή τάχα είναι έξω από τον χρόνο, αλλά, αντίθετα, επειδή είναι μέσα στον χρόνο, τον χρόνο εκείνο τον άπαντα, που ορίζει τους ανθρώπους όλους, πέρα από τόπους, συνθήκες  και στιγμές στην ιστορία.
Ας θυμηθούμε, λοιπόν, την ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κι ας την θυμίσουμε κιόλας. 
Ας την τυπώσει  η Ελληνική Πολιτεία κι ας την στείλει απανταχού της γης, μήπως κι οι μοιραίοι προεστοί, που βλέπουν να πληθαίνουν τα ερείπια μπροστά τους, συνειδητοποιήσουν ότι ούτε παγκόσμια ούτε τοπική διακυβέρνηση είναι δυνατόν να στεριώσει και να αποδώσει, όσο απομακρύνεται από τον άνθρωπο - γιατί μόνο περί αυτόν νοείται ο κόσμος μας, γι' αυτόν και μόνο γι' αυτόν και για την εξέλιξή του φτιάχτηκε... 


12 σχόλια:

CsLaKoNaS είπε...

Το κείμενο του Σεφέρη είναι συγκλονιστικό!

Μη βιάζεσαι όμως να κατακρίνεις τον κόσμο φίλε Αστεροηδή. Μπορεί να φταίνε και τα μαγνητικά πεδία του Ήλιου! :)

ασωτος γιος είπε...

συγκλονιστικος οντως
εγω παντως συμφωνω με τον asteroid

μαχαιρης είπε...

Eιδες λοιπον...Ολοι μπορουμε να παρουμε ενα στυλο...Κι ενα χαρτι να γραψουμε...
Ολοι μας τραγουδαμε στο μπανιο..
ολοι φτιανουμε στιχακια,αμαν ημαστε ερωτευμενοι..

Μερικοι ομως...Αμα πιασουνε το μολυβι,βγαινουν κειμενα,αθανατα...

Σα να σμιλευονται Παρθενωνες παλι..!!

Roadartist είπε...

Καλημέρα πλέον :) καλώς σε βρίσκω ξανά. Είχα αναρτήσει παλιότερα το ίδιο κείμενο, ήταν υπέροχος ο Σεφέρης! Ευχαριστώ που εξαιτίας σου το διάβασα ξανά απόψε!

Καλό υπόλοιπο του καλοκαιριού!

Ferdinand+Miranda είπε...

ναι, ευχαριστώ για την ανάρτηση, εγώ δεν το είχα ξαναδιαβάσει.

Unknown είπε...

Σημαντικός και συγκινητικός ο λόγος του Σεφέρη. Μοναδικό σημείο αναφοράς στο διηνεκές!..

Τι κρίμα που στους πολιτικούς και οικονομικούς σχεδιασμούς αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις δεν συμβουλεύονται ποτέ κάποιον ποιητή... Πότε πότε επικαλούνται τους στίχους ενός ποιητή -με ή χωρίς αναφορά στο όνομά του- αλλά μέχρι εκεί. Από την εποχή που ο Πλάτωνας θεμελίωσε και θεωρητικά την ασχετοσύνη των ποιητών περί τα πολιτικά η τύχη των λόγων τους έχει κριθεί: Οι πολιτικοί ταγοί θυμούνται τους ποιητές και την ποίησή τους μόνο όταν τους εξυπηρετεί στην προπαγάνδα τους.

Αλλά αυτό είναι, ας πούμε, το μικρό κακό. Το μεγάλο κακό βρίσκεται στο γεγονός πως ο πολύς κόσμος -αυτός που αυτοαποκαλείται “λαός”- αλλού αναζητά την “αγωγή της ψυχής” του, μακριά πολύ από την στοχαστική λαλιά των ποιητών και τα νοήματά της. Και φυσικά αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα...

Συχνά στέκομαι σε μια διαπίστωση: Εμείς οι Έλληνες είμαστε περήφανοι για την κληρονομιά που μας έχουν αφήσει οι πρόγονοί μας. Περήφανοι επίσης αισθανόμαστε για τους εν ζωή συνέλληνες που η διεθνής κοινότητα τους αναγνωρίζει μεγαλείο και αξία. Το βρίσκω ωραίο αυτό αλλά συχνά αναρωτιέμαι: οι τιμημένοι μας πρόγονοι και συνέλληνες πόσο περήφανοι θα ένιωθαν ή νιώθουν για όλους εμάς τους υπόλοιπους και τα καμώματά μας;

Κοντά 200 χρόνια από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας μας, καιρός δεν είναι μήπως όχι να στείλουμε το μήνυμα στους προεστούς του κόσμου και του τόπου -σιγά μη νοιάζονται- αλλά να το λάβουμε επιτέλους εμείς, οι νόμιμοι παραλήπτες του και να κάνουμε λέω περήφανους τους ωραίους προγόνους και τιμημένους πατριώτες μας; Μια σκέψη κάνω δηλαδή, μην τρελαθούμε κιόλας :-)

CsLaKoNaS είπε...

Αερικέ, την τελευταία φορά που στην Ελλάδα η ποίηση συνάντησε την πολιτική είχαμε φαινόμενα Νόβα ή Χυτήρη !

Κάτι ήξερε ο Πλάτωνας δλδ.

Τέλος, για να είμαστε και δίκαιοι, είναι πολύ βαριά η κληρονομιά των προγόνων μας και ίσως κακώς τη φορτώσανε όλη σε εμάς.

Τόσο "βαρύ παρελθόν" σημαίνει καθόλου μέλλον.

Unknown είπε...

@ Λάκωνα

Στην Αντιγόνη του Σοφοκλή περιγράφεται η σύγκρουση ανάμεσα στον Νόμο της Πολιτείας (Κρέων) και το Νόμο και τις υποχρεώσεις των ανθρώπινων σχέσεων. Μια σύγκρουση από την οποία κανείς δεν βγαίνει αλώβητος: η Αντιγόνη αυτοκτονεί και όλη η οικογένεια του Κρέοντα ξεκληρίζεται. Χωρίς να είναι πολιτικό έργο, μιλάει για πολιτική όπως μόνο η ποίηση μπορεί να μιλήσει και διαπαιδαγωγεί πολιτικά και κοινωνικά σε κλίμακα που καμιά προπαγάνδα και καμιά “πολιτική διαφώτιση” δεν μπορεί να πετύχει.

Θέλω απλά να πω ότι σημασία δεν έχει να κυβερνιούνται οι πολιτείες από τους ποιητές -δε νομίζω και να το επιδίωξαν ποτέ τους- αλλά να ακούμε τι λένε οι Ποιητές για τις σχέσεις των ανθρώπων, όπως αυτές ορίζονται, αφενός, από τις αποφάσεις των θεών, των ηγεμόνων και των ισχυρών και, αφετέρου, από τη βούληση τους Όλα αυτά που λένε οι Ποιητές για τα “όρια”, τα οποία όταν η βούληση, η απληστία αλλά και η ανάγκη σε οδηγούν να τα υπερβείς, τότε πραγματοποιείται μια “ύβρις” και προκαλείται η “μήνις των ερινύων”. Κάτι σαν μνημόνιο, δηλαδή :-)

Γέλασα με το ευφυολόγημα σου, αλλά αν θεωρείς τον Χυτήρη και τον Νόβα ποιητές, πρέπει να κοιτάξεις κάποιο λεξικό ή από κάπου τελοσπάντων να αρχίσεις να το ψάχνεις. Και εν πάση περιπτώσει 25 αιώνες μετά, έχει χυθεί πολύ μελάνι πάνω στα “γενναία ψεύδη” του Πλάτωνα, με πρώτο να σέρνει τον χορό, τον σύγχρονό του, τον Αριστοτέλη.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο Πλάτων ήταν ιδιοφυΐα. Μια ιδιοφυΐα όμως τόσο στρατευμένη στα συμφέροντα της αθηναϊκής αριστοκρατίας, η οποία εκείνο τον καιρό μόλις είχε απωλέσει τον έλεγχο της εξουσίας της, που δεν ωρωδούσε -καλή ώρα σαν κι εσένα- μπροστά σε κάθε λογική ταχυδακτυλουργία... :-) Φυσικά όλο αυτό είναι μια άλλη συζήτηση και ας μην καταχρώμαστε τον φιλόξενο χώρο του Αστεροειδή

CsLaKoNaS είπε...

Αερικέ,

Ας καταχραστούμε λίγο ακόμα από το χώρο του Αστεροηδή, νομίζω δε θα έχει αντίρηση.

Είναι αλήθεια πως έργα όπως η Αντιγόνη διαπαιδαγωγούν πολιτικά. Όμως ποιο είναι ακριβώς το μήνυμα που περνάνε; Χωρίς να είμαι ειδικός εικάζω ότι το μήνυμα είναι πως όταν δύο νόμοι συγκρούονται, ο ανθρώπινος, του Κρέοντα, και οι θεϊκοί νόμοι, η βαναυσότητα με την οποία ο πρώτος νόμος εφαρμόζεται (ο Κρέοντας ήταν βασιλιάς) πρέπει να απαντηθεί με ανυπακοή ασχέτως του κόστους αυτής (εδώ αυτοκτονία της Αντιγόνης).

Πως το μεταφράζουμε στη σημερινή εποχή;

Μια ερμηνεία είναι αυτή της αριστεράς: "Ανυπακοή, αφού π.χ. Νόμος είναι το δίκιο του Εργάτη."

Τα λογικά κενά και οι γελοιότητες που προκύπτουν από τον παραπάνω συσχετισμό αποκαλύπτουν αφενός τη δυσκολία "της επίκλησης στην αυθεντία (του έργου του Σοφοκλή)", αφ' ετέρου την εκ του πονηρού προπαγάνδα προς άγρα ψήφων.

Όλο αυτό, γιατί στις Δημοκρατίες ο "θεικός" νόμος είναι το Σύνταγμα και η τήρησή του (κατ' επέκταση όλων των νόμων) επαφίεται στον πατριωτισμό μας. Συνεπώς ο κακός νόμος πρέπει να τηρείται μέχρι να αλλάξει. Ο νόμος, κατά το Σύνταγμα, δεν παραβαίνεται και δεν εφαρμόζεται επιλεκτικά, για λίγους ή για λίγο διάστημα. Όταν συμβαίνει αυτό και όταν συμβαίνει για μεγάλο χρονικό διάστημα από μεγάλες μάζες πολιτών (η κάθε μία για τους δικούς της λόγους, με τη μικρή της "παρανομία") προκαλείται τέτοια κοινωνική αρρυθμία που η κατάρρευση της (συντεχνιακής πλέον) Δημοκρατίας είναι αναπόφευκτη. Αν όχι σε επίπεδο θεσμών, σίγουρα σε επίπεδο ουσίας.

Και τέτοια τραγωδία ούτε ο Σοφοκλής δε μπορούσε να την συλλάβει!

Συνεπώς καλός ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης και ο Σοφοκλής και ο Τηλέμαχος (ο Χυτήρης !)...Όμως "η επίκλησης στην αυθεντία" πρέπει να γίνεται με πολύ προσοχή και σύνεση. Όπως ένα θεώρημα εφαρμόζεται μόνον όταν ισχύουν όλες του οι προϋποθέσεις.

Unknown είπε...

Λάκωνα...

Οι μεγάλοι ποιητές ποτέ δεν εισάγουν βεβαιότητες, ούτε επικαλούνται αυθεντίες. Αγωνίες εκφράζουν, συχνά τοποθετώντας το δάχτυλο “επί τον τύπο των ήλων”. Και ο Σεφέρης εδώ, στον λόγο που παραθέτει ο Αστεροειδής, μιαν αγωνία εκφράζει: “Σ' αυτόν τον κόσμο που όλο στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει να αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου και αν βρίσκεται”...

Να πω, επίσης, ότι δεν επικαλέστηκα τον Σοφοκλή για να εισάγω μιαν αυθεντία υποστηρικτική των απόψεων μου, αλλά αναφέρθηκα στην Αντιγόνη του σαν χαρακτηριστικό παράδειγμα ερμηνείας των πολιτικών δρώμενων υπό το φως του ποιητικού λόγου. Και το έκανα αυτό σε αντιπαράθεση με την προσπάθεια σου να γελοιοποιήσεις τον ποιητικό λόγο και να τον απαξιώσεις, αντιστοιχώντας τον με πολιτικές και λογοτεχνικές καρικατούρες.

Συνδέοντας, τέλος, το λόγο του Σεφέρη με αυτόν του Σοφοκλή ως προς τα καθ' ημάς, θα έλεγα πως στον καθένα μας μπαίνει σήμερα το ερώτημα αν με τη στάση, το λόγο και την πράξη του θα φροντίσουμε να “στενέψουμε και άλλο” αυτόν τον κόσμο ή όχι επιλέγοντας να ενισχύσουμε ή να διαλύσουμε την τόσο αναγκαία συνοχή μας στους δύσκολους καιρούς που ζούμε. Η άποψη μου στο προκείμενο, αν σε ενδιαφέρει, είναι πως συνθήματα σαν το “ο νόμος είναι το δίκιο του εργάτη” είναι εξίσου ανόητα και επιζήμια με τις ανεκδιήγητες και προβοκατόρικες εκφράσεις σαν και αυτή του “μαζί τα φάγαμε”...

Και πάλι, συγγνώμη Αστεροειδή... μια μικρή εμβάθυνση σε ότι έθεσες επιχειρούμε. Αν σε ενοχλεί να άρουμε τα κουβαδάκια μας αλλού, κανένα πρόβλημα :-)

CsLaKoNaS είπε...

Αερικέ, δεν είχα διάθεση να απαξιώσω τον ποιητικό λόγο. Δεν προκύπτει από πουθενά αυτό.

Αστιεύθηκα απλώς με αυτό που είπες για την αναγκαιότητα της ποίησης ως πολιτικό σύμβουλο.

Κάθε πηγή έμπνευσης που συνδέει ένα πεδίο (ποίηση) με κάποιο άλλο (πολιτική) είναι ίσως αναγκαία, σίγουρα όμως όχι ικανή συνθήκη επιτυχίας.

Η φράση "μαζί τα φάγαμε" δεν έχει σχέση με το σύνθημα που ανέφερα. Η φράση αυτή πετσοκόπηκε από τα ΜΜΕ, με σκοπό να προκαλέσει το κοινό αίσθημα (άλλωστε γι αυτό έγινε και τσιτάτο).

John D. Carnessiotis "Asteroid" είπε...

Καθήστε εσείς εδώ με τα κουβαδάκια σας, γιατί, αν σας διώξω τώρα, μπορεί να μούρθετε στην παραλία, όπου λιάζομαι!!!

Σοβαρά τώρα, είναι τιμή να λαμβάνεται η αφορμή από μιαν ανάρτηση και να προχωρεί τόσο πολύ η συζήτηση... Λυπάμαι μόνον γιατί εκεί που ήμουνα καμμιά διάθεση δεν είχα ο ασύδοτος να μετάσχω στην συζήτηση!!!
;-)

 
GreekBloggers.com