Στον Έβρο

Από χθες το πρωί - πολύ πρωί, όμως... που πιο πρωί δεν γινόταν - είμαι στον Έβρο.  Τόσο βόρεια δεν είχα βρεθεί ποτέ - μόλις μια ανάσα από την Τουρκία κι από την Βουλγαρία...

Το ποτάμι πράγματι υπερχειλισμένο, όπως διαβάζαμε στον Τύπο πρόσφατα κι όπως συμβαίνει συχνά, μου λένε οι οικοδεσπότες μου.

Η Άνοιξη ολόγυρα προελαύνει ορμητική και θριαμβεύει παντού... επί τέλους, ο Χειμώνας υποχωρεί - να πάει στο καλό... λέμε τώρα, ποτέ μου δεν τον συμπάθησα!

Πρώτη στάση στην περιήγηση αυτή οι Φέρες με την περίφημη εκκλησία της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας... Στέκομαι για λίγο απ' έξω... Είχα διαβάσει για την εκκλησία από πριν και πράγματι η αρχιτεκτονική της εντυπωσιάζει...  

Η Παναγία η Κοσμοσώτειρα είναι το προσκυνηματικό κέντρο των απανταχού Θρακιωτών, το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Θράκης και ένα από τα σπουδαιότερα της Ελλάδας. Κτίσθηκε  το 1151/52 από τον Σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό, γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού.

Ολοφάνερο εδώ πως του περίσσευε το δέος κι η πίστη, παρά τις πολλές ανομίες του - σκέφτομαι ότι ίσως αυτά τα δυό να πηγαίνουν πάντα μαζί, χέρι-χέρι... Ανομίες, φιλοδοξίες απέραντες, απληστία... και για αντίβαρο, η πίστη!  

Απογοητευμένος πια ο Ισαάκιος από τα αποτελέσματα μιας ζωής αφιερωμένης σε συνωμοσίες για την κατάκτηση της εξουσίας, στρέφεται στα θεία προς το τέλος της ζωής του και, 59 ετών πια, ιδρύει  στη Βήρα, τις σημερινές Φέρες, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Αλεξανδρούπολη, μια νέα μονή αφιερωμένη στη Θεομήτορα Παναγία την Κοσμοσώτειρα, προς 'κουφισμόν της ψυχής του' και με σκοπό να γίνει η τελευταία του κατοικία, το μαυσωλείο του.

Προσφέρει όλη του την περιουσία στην μονή κι επιβλέπει προσωπικά το χτίσιμο.

Το Ιδρυμα ήταν μεγαλοπρεπές και ισάξιο των υπόλοιπων αυτοκρατορικών μονών της Οικογένειας των Κομνηνών ( Μονή της Χώρας Παντοκράτορος Χριστού). Ο κτήτορας Ισαάκιος Κομνηνός κατασκευάζει, αρχικά, το Καθολικό. Τις εργασίες παρακολουθεί ο ίδιος. Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι σταυροειδής με τρούλο, σε μια - σπανιότατη - παραλλαγή του δικιονίου. Ο Γραμματικός του, ο Μιχαήλ, δίνει στον ναό την μεγαλοπρέπεια, που του αρμόζει. Ο ναός , αν και μετρίου όγκου , γίνεται επιβλητικός χάρη στο εντυπωσιακό ύψος που του προσφέρει ο αρχιτέκτονας, μαζί με τον ιδιαίτερα μεγάλο τρούλο , τις σοφές αναλογίες των διαστάσεων, τη έλλειψη κιονοστοιχιών.

Το έργο προκαλεί τον θαυμασμό, όχι μόνο των συγχρόνων του, αλλά και των σημερινών μελετητών. Οι αγιογράφοι, που φτάνουν από την Βασιλεύουσα, αποτυπώνουν την θεία ζωή της Παναγίας και του Χριστού με την αριστουργηματική τεχνοτροπία της Κωνσταντινουπολίτικης Σχολής.

Από τις αγιογραφίες, που σώζονται ώς σήμερα, ξεχωρίζουν αυτές στο κέντρο του ναού. Πρόκειται για ανεπίγραφες αγιογραφίες τεσσάρων στρατιωτικών αγίων, που έχουν ταυτιστεί με πρόσωπα της οικογένειας των Κομνηνών.

Το αστραφτερό μάρμαρο του δαπέδου, των κιόνων, του τέμπλου καθώς και η επένδυση χρυσού φωτίζουν το εσωτερικό του ναού μαζί με το πλήθος των παραθύρων. Ο ναός της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας γίνεται περίλαμπρος και ο κτήτορας αποτυπώνει στο Τυπικόν την εντολή έτσι να διατηρείται στους αιώνες.

Δεν έγινε, βέβαια, αυτό... Οι εμφυλιοπολεμικές συγκρούσεις στο Βυζάντιο, οι πόλεμοι με Φράγκους και Βουλγάρους, η κατάκτηση από τους Οθωμανούς είχαν ως αποτέλεσμα την λεηλασία της περιουσίας της Μονής και του ναού του ίδιου, την καταστροφή των πολλών κτισμάτων και τελικά την μετατροπή του σε τζαμί, την επικάλυψη των τοιχογραφιών.
Στα νεώτερα χρόνια, μετά το 1920, χάρις στον Αναστάσιο Ορλάνδο κι αυτό, η εκκλησία αποκαταστάθηκε και περισώθηκε ό,τι μπορούσε να σωθεί.

Το καμπαναριό είναι έξω από την εκκλησία... Φωτογραφίζω...

... και μπαίνω μέσα... κάθομαι...

... και μένω να κοιτάζω εκστασιασμένος τον τρούλλο, που μοιάζει να αιωρείται πάνω απ' το κεφάλι μου, να μη στηρίζεται πουθενά, έτσι όπως λείπουν οι κολώνες κι ο χώρος του ναού είναι ενιαίος...

Είμαι σχεδόν μόνος... Μια γυναίκα μόνο προσεύχεται σε μια γωνιά της εκκλησίας. Περιμένω να φύγει...

... και, απολύτως μόνος πια, με όλη την αναγκαία συγκέντρωση και ησυχία, αρχίζω να φωτογραφίζω...

... λες και προσπαθώ να κρατήσω, να πάρω μαζί μου κάτι από την ομορφιά, το αρχιτεκτονικό θαύμα, την έκσταση της στιγμής...

Υ.Γ.: Αρχιτεκτονικές και ιστορικές πληροφορίες για την Κοσμοσώτειρα και τον Ισαάκιο εδώ.